مقام عشق

یا مقلّب القلوب

 

به بهانه تحویل سال نو بر آن شدم تا مطلبی را یافته که مفید حال خوانندگان فرهیخته وبلاگ باشد. فراز اول دعای تحویل سال در مورد قلب و حالات آن است که در این مجال به آن می‌پردازیم.

تعریف و حالات قلب

واژه قلب 132 مرتبه در قرآن آمده است و به معنای روح و نفسی است که هدایت کننده همه اعضاء و جوارح بدن می‌باشد. قلبی که در دعای مذکور آمده از این نوع است که دارای حالات مختلف مثبت و منفی می‌باشد:

حالات مثبت قلب:

1. قلب سلیم و پاک؛ علی(ع) می‌فرماید: «خداوند وقتی نسبت به بنده‌ای اراد? خیر کند قلب سلیم روزی او می‌گرداند.»[1]

2. قلب مطمئنه؛ قرآن می‌فرماید: «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ همانا با یاد خداوند دلها آرام می‌گیرد.»^[2]

3. قلب نورانی؛ از رسول خدا(ص) در مورد شرح صدر سؤال شد؟ فرمود «نوری است که خداوند در قلب مؤمن قرار می‌دهد و به وسیل? آن سینه اش وسعت می‌یابد.» [3]

حالات منفی قلب

1. قساوت قلب؛ این حالت همراه با بی‌تفاوتی نسبت به احکام خداوند به وجود می‌آید، قرآن می‌فرماید:«وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِیَةً؛ دلهاشان را سخت گردانیدیم.» [4]

2. کور شدن قلب؛ «شرّ العمی، عمی القلب؛ بدترین کوری، کوری قلب است.»[5]

3. انحراف قلب؛ قرآن می‌فرماید: «فَلَمَّا زَاغُوا اَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ؛ باز چون از حق روی گردانیدند، خدا هم دلهای بی نورشان را از سعادت و اقبال بگردانید.»[6]

4. مریض شدن قلب؛ قرآن می‌فرماید: «فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ؛ دلهای آنها(منافقین) بیمار است.»[7]

برخی از عوامل به وجود آمدن حالات منفی در قلب عبارتند از:

1. غفلت از خدا: قرآن می‌فرماید:‌ «وَلا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ»[8]

2. گناه؛ در مناجات می‌خوانیم «و امات قلبی عظیم جنایتی؛ ‌ای خدا گناهان بزرگ دل مرا میرانده است»[9] و در روایتی پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: گناه بر روی گناه قلب انسان را می‌میراند.»[10] در آیه پیش گفته، نیز آمد که غفلت از خدا موجب تبعیت هوای نفس می‌شود. همچنین در قرآن آمده: «کَذَلِکَ نَطْبَعُ عَلَى قُلُوبِ الْمُعْتَدِینَ»[11] و نیز «کَذَلِکَ نَسْلُکُهُ فِی قُلُوبِ الْمُجْرِمِینَ»[12].

3. دلبستگی به دنیا؛ حضرت علی(ع) می‌فرماید:«و اماتت الدنیا قلبه؛ دنیا قلب او را میرانده است.»[13]

امام صادق(ع) نیز قلب سالم را قلبی می‌داند که از دنیا دوستی سالم باشد.»[14]

4. تکبر؛ خداوند می‌فرماید: «کَذَلِکَ یَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى کُلِّ قَلْبِ مُتَکَبِّرٍ جَبَّارٍ»[15]

5. پرخوری؛ از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است که گفت: «با خوردن آب و غذای فراوان دل را نمیرانید چون دل مانند کشتزار است اگر آب فراوان به آن داده شود می‌میرد.»[16]

عوامل به وجود آمدن حالات مثبت قلبی نیز عبارتند از:

1. توبه از گناه؛ علی(ع) می‌فرماید: توبه دلها را پاکیزه می‌کند و گناه را می‌شوید. [17] 2. انجام عبادت از قبیل نماز و روزه؛ 3. یاد مرگ؛ 4. قرآن خواندن؛ پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: قلب‌ها زنگار می‌بندند؛ مانند زنگ زدن آهنی که آب به آن برسد. گفته شد: جلای این گونه قلب‌ها به چه وسیله‌ای ممکن است؟ فرمود: زیاد یاد کردن مرگ و خواندن قرآن. [18] 5. یاد خدا؛ علی(ع) خطاب به فرزندش فرمود: «تو را سفارش می‌کنم به این که قلب خود را با یاد خدا آباد کنی.»[19] 6. شنیدن موعظه؛ علی(ع) می‌فرماید: «قلب خود را به وسیل? موعظه زنده کن». [20] 7. کم خوردن؛ پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: «هر که خوراکش کم باشد، بدنش سالم و دلش پاک می‌گردد».[21] 8. هم نشینی با اهل معرفت؛ علی(ع) می‌فرماید: «دیدار اهل معرفت آبادنی قلب است.»[22] 9. هم نشینی با عاقلان، علی(ع) در جای دیگری می‌فرماید: آبادانی قلب‌ها در هم نشینی عاقلان است. [23]

امیدوارم در هنگام تحویل سال نو ما رو هم از دعای خیرتون فراموش نکنید.

 

پی‌نوشت‌ها:

---